Verhoorbijstand door advocaat bij politieverhoor

Verdacht van een strafbaar feit? Een strafrechtelijke vervolging kan een enorme impact hebben op uw leven.
Opvallend veel mensen onderschatten het belang van gedegen rechtsbijstand in de beginfase van het strafproces.
Juist dan, tijdens politieverhoren, zijn verdachten het meest kwetsbaar. Het recht op bijstand van een strafrechtadvocaat vanaf het moment van aanhouding en tijdens politieverhoren is een belangrijk onderdeel van het recht op een eerlijk strafproces, zoals vastgelegd in artikel 6 van het Europees Verdrag tot bescherming van de van Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden (EVRM). In 2013 heeft de Europese Unie Richtlijn 2013/48/EU opgesteld waarin het recht op bijstand door een advocaat tijdens politieverhoren werd vastgelegd. De Hoge Raad heeft in 2015 zich op het standpunt gesteld dat er vanaf 1 maart 2016 vanuit wordt gegaan dat een aangehouden verdachte het recht heeft op rechtsbijstand door een advocaat tijdens het (eerste) verhoor door de politie en alle daarop volgende verhoren. Vanaf 1 maart 2016 moet een verdachte door politie gewezen worden op het recht op verhoorbijstand door een advocaat. Alleen wanneer u als verdachte duidelijk afstand doet van dat recht of er andere, uitzonderlijk zwaarwegende redenen zijn, denk aan een acuut gevaar voor iemands leven, mag een verhoor zonder advocaat plaatsvinden. Het weigeren van de toegang tot een advocaat kan een schending van artikel 6 EVRM, het recht op een eerlijk proces, opleveren.

Momenteel, begin maart 2016, bestaat er nog geen definitieve Nederlandse wet- en regelgeving betreffende verhoorbijstand door advocaten. In het voorlopige ontwerpbesluit van de Minister van Veiligheid en Justitie wordt de rol van de advocaat tijdens verhoor te beperkt uitgelegd. Zo mogen advocaten volgens dit ontwerpbesluit alleen voorafgaand en na afloop van het verhoor iets zeggen en mogen de advocaten door politie zelfs (tijdelijk) verwijderd worden wanneer ze zich te veel met de loop van het verhoor bemoeien. De Minister van Veiligheid en Justitie miskent hiermee de ook voor Nederland geldende Europese regelgeving (zie Richtlijn 2013/48/EU) en jurisprudentie inhoudende dat een advocaat effectieve rechtsbijstand moet kunnen verlenen tijdens het politieverhoor. De Europese Richtlijn dient uiterlijk 27 november 2016 te zijn omgezet in de Nederlandse wetgeving. Ingeval van discussie tijdens een verhoor met politie over de inhoud en omvang van onze verhoorbijstand zullen onze advocaten een beroep doen op de Europese Richtlijn en geldende jurisprudentie. Een advocaat moet indien nodig actief kunnen deelnemen aan het verdachtenverhoor omdat juridische verhoorbijstand anders een dode letter zou zijn.

Het belang en de inhoud van verhoorbijstand

In de fase waarin de politieverhoren plaatsvinden, spelen verschillende belangen een rol van betekenis. Het belang van de waarheidsvinding kan botsen met gerechtvaardigde belangen van de verdachte. Belangen van slachtoffers, nabestaanden, getuigen etc. kunnen invloed hebben op de wijze waarop de opsporing wordt ingericht. De advocaat dient zijn ogen niet te sluiten voor die belangen, maar dient zich te allen tijde te realiseren dat hij slechts een belang te behartigen heeft, en dat is het belang van de cliënt, de verdachte.
Dit betekent dat uw advocaat u dient te informeren over de gang van zaken van het strafproces. Wat zijn uw rechten en bevoegdheden (zie ook: protocol best practice raadsman bij politieverhoor Nederlandse Orde van Advocaten).
Uw advocaat adviseert u over de in te nemen proceshouding. Op dit moment moeten immers belangrijke beslissingen worden genomen die bepalend (kunnen) zijn voor het vervolg van het strafproces (en voor de uitkomst van de strafzaak) zoals:

het al dan niet afzien van consultatie- en/of verhoor bijstand
zwijgen of verklaren
bepaalde informatie wel of niet verstrekken aan de politie
wel of niet meewerken aan bepaalde onderzoeken
wel of niet akkoord gaan met een bepaalde wijze van afdoening (denk aan HALT, voorwaardelijk sepot, OM-afdoening)

Uw advocaat zal voorzover van toepassing in ieder geval navolgende onderwerpen met u bespreken:

de rol van de advocaat (waaronder de geheimhoudingsplicht van de advocaat / vrij verkeer raadsman - client)
het recht op toegang tot een advocaat (wanneer kunnen we u bijstaan op basis van gefinancierde rechtsbijstand (pro deo) of op betalende basis (uurtarief/prijsafspraak))
het recht op informatie over de beschuldiging / verdenking
het recht op toegang tot dossierstukken (welke stukken en vanaf welk moment)
het recht om een persoon op de hoogte te stellen en het recht op consulaire bijstand
het recht om in de eigen taal te verklaren
het recht op vertolking en vertaling
de gang van zaken tijdens de verhoren (gebruik maken van verhoorbijstand / afstand doen van verhoorbijstand)
het zwijgrecht / uw proceshouding
de functie van het verhoor en indien geen gebruik wordt gemaakt van het zwijgrecht het belang om ‘goed’ te verklaren (denk goed na voorafgaand aan het geven van enig antwoord / ga niet gissen verklaar alleen over hetgeen u zeker weet / over hetgeen u zelf gezien of gehoord heeft)
de noodzaak om de verklaring goed door te lezen en indien nodig te laten corrigeren / onderteken de verklaring alleen wanneer u het eens bent met de verklaring; het is immers uw verklaring!
de mogelijkheid om opmerkingen te maken naar aanleiding van het proces-verbaal van het verhoor en het belang van het vastleggen van die informatie
uw gezondheidstoestand / het recht op toegang tot dringende medische bijstand
het aantal uren of dagen dat de verdachte van diens vrijheid mag worden beroofd voordat verschijning voor een rechter moet plaatsvinden
informatie over de mogelijkheden om de rechtmatigheid van de aanhouding aan te vechten of om voorlopige invrijheidstelling te verzoeken
de noodzaak van nader onderzoek (denk aan horen getuigen, deskundigen)
contacten met derden (beperkingen kunnen worden opgelegd; alsdan mag u uitsluitend contact hebben met uw advocaat)
medeverdachten (zijn er bijvoorbeeld tegenstrijdige belangen)
mogelijk gebruikte of nog te gebruiken opsporingsmiddelen (denk aan telefoontap, observatie)
(relevante) persoonlijke omstandigheden (denk aan werk, studie, zorg voor gezin) eventuele wenselijkheid reclasserings- persoonlijkheidsonderzoek

Uw advocaat verleent rechtsbijstand tijdens het verhoor en ziet er op toe dat het verhoor eerlijk verloopt. Omdat tijdens het politieverhoor het belang van waarheidsvinding richtinggevend is, dient uw advocaat zich in beginsel terughoudend, maar zeker niet passief, op te stellen.
In het belang van de verdachte dient uw advocaat zonodig een actieve verdediging te voeren. Dit betekent dat uw advocaat naast u zit tijdens het verhoor en dat uw advocaat moet ingrijpen wanneer wordt gehandeld in strijd met het pressieverbod. Politie mag u niet dwingen tot het afleggen van een (voor u belastende) verklaring. Zo nodig adviseert uw advocaat u tijdens het verhoor. Uw advocaat is gehouden om telkens wanneer hij dat in uw belang noodzakelijk acht, vragen te stellen en opmerkingen te maken. Uw advocaat mag echter geen onredelijk gebruik maken van de instrumenten die hem tijdens een politieverhoor ter beschikking staan. In het bijzonder ziet uw advocaat er op toe dat het recht van de verdachte om zichzelf niet te belasten en de keuzevrijheid van de verdachte om een verklaring af te leggen, te antwoorden op de gestelde vragen of te zwijgen, worden geëerbiedigd. Uw advocaat waakt tijdens het verhoor over de wijze waarop u als verdachte wordt behandeld. Uw advocaat houdt in de gaten of procedurevoorschriften in acht worden genomen en of het verhoor voor het overige regelmatig verloopt. Uw advocaat kan aan de verhorende ambtenaren voorstellen dat de vraag anders wordt geformuleerd en/of u adviseren een of meerdere vragen niet te beantwoorden. Uw advocaat ziet er op toe dat het proces-verbaal dat van het verhoor wordt opgemaakt een juiste weergave geeft van dat verhoor.

Het zwijgrecht

Verklaar na aanhouding door politie helemaal niets en beroep u in ieder geval op uw zwijgrecht totdat u een advocaat heeft geconsulteerd. Voorafgaande aan het geven van enige verklaring dient u bovenstaande onderwerpen te hebben besproken met uw advocaat. Verklaren kan altijd nog. Een verklaring intrekken bestaat niet. U kunt uw verklaring alleen wijzigen. De geloofwaardigheid van uw uitleg komt dit zelden ten goede. Ga in ieder geval geen onzin verklaren. Verklaar dan niets.
Na aanhouding bent u nog niet volledig ingelicht over (de omvang van) de verdenking. U heeft nog geen beschikking over enig processtuk (onderzoekresultaten, verklaringen). U kunt niet inschatten wat de gevolgen kunnen zijn van uw verklaring. U bent onbekend met de gang van zaken in het strafproces. U bent niet ervaren in politieverhoor; de politie is dat wel. Het is onder die omstandigheden niet verstandig om enige vraag van politie te beantwoorden zonder overleg te hebben gevoerd met een deskundige die uitsluitend uw belangen dient te behartigen. Alles wat u zegt zal indien mogelijk ook daadwerkelijk door politie tegen u worden gebruikt. Uw strafrechtadvocaat heeft in dit vroege stadium van het strafproces ook nog geen toegang tot een volledig dossier, maar alleen uw strafrechtadvocaat weet hoe politieonderzoeken zijn opgebouwd. Alleen uw strafrechtadvocaat is bekend met de gang van zaken bij politieverhoor.

Het opsporingsonderzoek

U moet zich realiseren dat de aanhouding en het verdachtenverhoor door politie in veel gevallen het sluitstuk betreft van een opsporingsonderzoek. De politie beschikt dan vaak al over verklaringen van aangevers en getuigen. Mogelijk bent u getapt of geobserveerd. De zogenaamde historische verkeersgegevens van telefoon en computergebruik zijn opgevraagd (met wie / welk nummer is er in het verleden gebeld / op welke locatie heeft de telefoon een zendmast aangestraald). De politie beschikt over overzichten van bankrekeningen, belastinggegevens, stortingen/opnamen, vingerafdrukken, DNA-sporen e.d.
Veelal krijgen de door politie verkregen onderzoeksresultaten pas zin en betekenis indien deze onderzoeksresultaten in een context worden geplaatst. Hiertoe heeft politie uw verklaring nodig. En bedenk wel dat politie linksom danwel rechtsom in verhoor een bekentenis zal proberen te verkrijgen. Immers, u zult alleen als verdachte worden gehoord indien er een redelijk vermoeden van schuld bestaat dat u een strafbaar feit heeft gepleegd (art. 27 WSv.)!

Verdachtenverhoor

Politie zal een eerste verhoor aanvangen met een zogenaamd sociaal verhoor. Gevraagd wordt naar uw werk, leefsituatie, gezinssamenstelling, hobby’s, sport, financiele situatie, mogelijke verslavingen e.d. Gehoorden hebben veelal geen bezwaar tegen deze vragen en beantwoorden, soms omstandig, alle vragen. Vraag is waarom u de politie zou informeren over uw omstandigheden, zoals bijvoorbeeld uw schuld bij de bank. Indien mocht blijken dat iets relevant is, kan altijd nog een verklaring worden afgegeven/overgelegd. Indien u bijvoorbeeld een schuld bij de bank heeft, wordt eerder aangenomen dat u een motief heeft om een vermogensdelict te plegen zoals diefstal, verduistering of fraude. En nogmaals verklaar geen onzin. Verklaar dan niets. Veelal weet politie al het antwoord op de diverse vragen, maar getest wordt of u de waarheid vertelt, zo niet dan zet politie u later in het verhoor klem door u te confronteren met uit eerder onderzoek verkregen bewijsmateriaal. Het enige wat u heeft bereikt, is het schaden van de geloofwaardigheid, de betrouwbaarheid, van uw eigen verklaring.
Vaak wordt ook gevraagd naar uw vrienden en kennissen. Indien u heeft verklaard bijvoorbeeld Piet te kennen, welke Piet bekend blijkt te zijn met een crimineel verleden (en ook in het dossier door getuigen wordt genoemd), staat u mogelijk wederom (geheel ten onrechte) op achterstand.
Het sociaal verhoor zal op enig moment overgaan naar een meer inhoudelijk verhoor. Politie vraagt naar uw mobiele telefoonnummer. Politie vraagt of u de enige gebruiker bent van een bepaalde telefoon of auto. Mensen overzien in diverse gevallen niet de consequenties van hun beantwoording. Indien u verklaart dat het uw telefoon is en dat u de enige gebruiker bent van deze telefoon, heeft u mogelijk wat uit te leggen indien blijkt dat nu juist deze telefoon een zendmast heeft aangestraald op de bewuste avond van de roofoverval. U heeft net verklaard echt iedere dag in die auto te rijden en nu blijkt dat deze auto is aangetroffen op het terrein van een drugslaboratorium. Leg dan nog maar eens uit dat toevallig die ene dag uw neefje de auto heeft geleend.

Nogmaals het zwijgrecht

Eerder heeft u bij het sociaal verhoor nog uitgebreid verklaard en nu opeens geeft u liever geen antwoorden. De politie voert de druk op. Net verklaarde u wel, waarom nu niet? Alleen schuldige mensen houden hun mond, alleen schuldige mensen maken gebruik van hun zwijgrecht, is het niet, zo houdt politie u voor? Onzin! Zolang u niet kunt overzien waarin u verzeild bent geraakt, is een beroep op uw zwijgrecht normaal en veelal heel verstandig.
De politie heeft het verhoor grondig voorbereid. Politie kent het dossier en de onderzoeksresultaten. De politie werkt met een verhoorplan. U bent echter overdonderd. De politie blijft vaak langdurig vaag over de concrete verdenking en aangetroffen omstandigheden. U heeft geen inzicht in het dossier. U weet niet waar politie in het verhoor naar toe wil gaan. Politie spreekt over waarheidsvinding, maar de gestelde vragen en gegeven antwoorden lijken / zijn voor u slechts (suggestief) belastend, mogelijk geheel ten onrechte. Kortom, in dit stadium van het strafproces, kan het doen van een beroep op het zwijgrecht heel verstandig zijn. Ik herhaal; verklaren kan altijd nog.
Ook indien het afleggen van een verklaring voor de hand lijkt te liggen, zoals bij een beroep op zelfverdediging of wanneer u direct eenduidig kunt uitleggen geen betrokkenheid te kunnen hebben gehad omdat u op dat moment in het buitenland verbleef, is het verstandig voorafgaand aan enig verhoor eerst overleg te voeren met uw advocaat.
Kijk uit met zogenaamde beloften gedaan door politie, zoals; verklaar nu maar, dan kun je naar huis. Juist indien u belastend voor u zelf verklaart, heeft politie mogelijk een reden om u langer vast te houden. Het is overigens niet de politie die bepaalt of een aangehouden verdachte in vrijheid kan worden gesteld, maar de officier van justitie. De politie mag niet liegen tegen u, maar de politie creëert bij verhoor vaak wel een bepaalde (onjuiste) indruk over uw mogelijke invrijheidstelling na het afleggen van een verklaring. Politie heeft diverse methoden om u tot verklaren te bewegen. Zo hanteert men nog steeds de diverse varianten op de good-cop-bad-cop-aanpak. Soms doet politie voorkomen dat men gezamenlijk met u een misstand aanpakt, met als gevolg dat u het politiebureau verlaat met een dagvaarding op zak. Ook wordt vaak voorgehouden dat u vele jaren opgesloten kan blijven, terwijl in werkelijkheid de politie nauwelijks over enig belastend concreet onderzoeksresultaat beschikt, anders dan bijvoorbeeld alleen een aangifte. Het afleggen van een verklaring door u kan in een dergelijke situatie wel eens de doorslag geven, veelal in een voor u negatieve zin.

Tips verdachtenverhoor

Hieronder treft u een aantal kernpunten aan van belang bij verdachtenverhoor, voor zover geen beroep wordt gedaan op het zwijgrecht of verschoningsrecht. Let wel, iedere zaak vergt maatwerk:

beantwoord alleen de vragen, wees to the point
wijd niet uit, geef geen bespiegelingen, houdt uw antwoorden kort en bondig
u kunt alleen uit eigen wetenschap verklaren over hetgeen u met uw eigen ogen heeft gezien en met uw eigen oren heeft gehoord
verklaar alleen over hetgeen u zich goed kunt herinneren, maak duidelijk wat u zich niet goed kunt herinneren, ga nimmer gissen
maak duidelijk vanaf welk moment u iets weet en hoe u aan deze wetenschap komt
maak duidelijk of u verklaart over wat u destijds wist of wat u nu weet, naar aanleiding van recent verkregen wetenschap
onthoudt u van het geven, etaleren, van conclusies, meningen, veronderstellingen, gissingen, mogelijke scenario's
bevestig geen gedachten, meningen, stellingen, conclusies gegeven door politie
neem geen stukken mee naar een verhoor (en zo dat onder omstandigheden wel wenselijk mocht blijken, neem alleen kopieen mee van stukken)
doe geen toezeggingen (over nog aan te leveren stukken) indien u niet kunt nakomen, vergewis u ervan dat u uw belangen dient
let op dat uw verklaring volledig en goed wordt opgenomen in het proces-verbaal van verhoor
zie erop toe dat uw antwoorden juist en volledig zijn verwerkt in het proces-verbaal van verhoor, zo niet breng verduidelijking aan, voorafgaand aan ondertekening van het proces-verbaal door u, het betreft namelijk uw verklaring en niet de verklaring van politie
spreek nooit 'off the record' met politie; 'off the record' bestaat namelijk niet aangezien een opsporingsambtenaar een verbaliseringsplicht heeft en altijd alles zal noteren
het intrekken van een verklaring bestaat niet, u kunt uw verklaring alleen wijzigen, de geloofwaardigheid van de verklaring kan alsdan echter ernstig worden geschaad

Deskundige verdediging noodzakelijk

Rechtsbijstand voorafgaand aan politieverhoor en tijdens politieverhoor door een deskundig strafrechtadvocaat is in alle gevallen belangrijk. Volledige en gedegen rechtsbijstand in dit vroege stadium van het strafproces kan van zeer grote invloed zijn op uw verdere leven. De advocaten van Kaarls Strafrechtadvocaten kunnen u hierbij, in ernstige zaken desnoods 24/7, van dienst zijn ( Tel. 070 7620290 en/of info@kaarlsadvocaten.nl )

Bob Kaarls

Den Haag, 6 maart 2016