The Voice of Holland: wanneer is seksueel grensoverschrijdend gedrag strafbaar?

Een aantal jaren geleden hebben we via onze website een blog gepubliceerd over de gevolgen van de #metoo affaire (lees hier). Momenteel is Nederland in rep en roer vanwege seksueel overschrijdend gedrag bij het Nederlandse televisieprogramma The Voice of Holland dat naar voren is gekomen in het Youtube programma BOOS van Tim Hofman. In deze uitzending worden diverse medewerkers van het programma beschuldigd van seksueel overschrijdend gedrag. Dat gaat van verkrachting en het betasten van minderjarigen, tot ontuchtige handelingen met meerderjarigen en het sturen van seksueel getinte appjes.
Maar wanneer is iets nu strafbaar en wanneer niet? Dat zal in deze blog worden uitgelegd.

Seksueel grensoverschrijdend gedrag is niet altijd strafbaar gedrag

Seksueel grensoverschrijdend gedrag is seksueel gedrag in allerlei vormen (zoals tekstberichten, betasten en opmerkingen) dat over de grens van iemand gaat. Ons Wetboek van Strafrecht kent diverse zedenmisdrijven waarin bepaald seksueel overschrijdend gedrag strafbaar wordt gesteld, maar niet alles wat over iemands grens gaat is strafbaar. Een paar grenzen zijn echter duidelijk te maken.

Allereerst zijn seksuele handelingen waarbij het slachtoffer de leeftijd van zestien jaar nog niet heeft bereikt,strafbaar. Daarbij maakt het niet uit of het slachtoffer instemde met de seks of niet. Ook hoeft er geen opzet in het spel te zijn. De leeftijd is de harde grens: seksuele handelingen met iemand onder de zestien jaar mogen niet. Mag je dan als vriend en vriendinnetje (die beiden 15 jaar zijn) geen seksuele handelingen met elkaar verrichten? De rechter houdt er wel degelijk rekening mee dat pubers experimenteren op seksueel vlak vooral als ze een relatie met elkaar hebben, maar dat betekent niet per definitie dat het daardoor niet strafbaar is. Dat geldt ook als er een relatie is tussen een jong volwassene van achttien jaar en een minderjarige. Uiteraard zijn dit wel omstandigheden die een grote rol spelen bij de straf: deze zal veel lager zijn dan wanneer er een heel groot leeftijdsverschil is.

Ten tweede is het heel duidelijk dat er sprake is van strafbaar gedrag wanneer het seksuele gedrag tegen de wil is en deze persoon dit ook duidelijk laat merken. Als het slachtoffer duidelijk ‘nee’ zegt of op een andere manier zich uit dat hij of zij dit niet wil (bijvoorbeeld door weg te duwen) en er wordt toch doorgegaan met de seksuele handeling, dan is dit gedrag strafbaar.

Ten derde is het voor bepaalde handelingen heel duidelijk dat dit seksuele handelingen zijn, zoals het betasten van de borsten, billen, vagina of penis, dan wel een ongewenste zoen. Maar onder bepaalde omstandigheden kan ook het betasten van de rug, nek of binnenkant van het been als een seksuele handeling worden gezien. Voor deze laatste voorbeelden geldt wel dat je dan ook naar de andere omstandigheden van het geval moet kijken; de handeling zelf hoeft niet per se strafbaar te zijn.

Wanneer is het dan niet strafbaar? Het versturen van een seksueel getinte afbeelding (zoals een dickpic) is wel strafbaar wanneer dit niet op iemands verzoek wordt gestuurd, maar dat geldt niet voor seksueel getinte tekstberichten of seksuele opmerkingen. Dat wil de wetgever echter wel veranderen. Ook al is het versturen van deze berichten of het maken van deze opmerkingen niet strafbaar, zij kunnen wel als steunbewijs worden gebruikt als het gaat om de vraag of seksuele handelingen hebben plaatsgevonden.

Moeten slachtoffers zich verzetten tegen seksuele handelingen om het strafbaar te maken?

De Hoge Raad is heel duidelijk: verzet tegen seksuele handelingen is niet nodig om te spreken van strafbaar seksueel gedrag. Soms is verzet niet mogelijk omdat het zo snel gaat en al voorbij is voordat je kan ingrijpen (bijvoorbeeld het knijpen in de billen). Wat in de praktijk ook vaak naar voren komt, is dat slachtoffers zich niet durven te verzetten; ze verstijven bijvoorbeeld. Er zijn ook slachtoffers die zich niet durven te verzetten omdat ze bang zijn dat er dan wel geweld wordt gebruikt of ze doen niets zodat het zo snel mogelijk voorbij is. De vraag die dan wel naar boven komt, is of de beschuldigde kon weten dat iemand het niet wilde. Dat speelt overigens geen rol wanneer het slachtoffer onder de zestien jaar is, maar wel wanneer er sprake is van een meerderjarige.

De wetgever en de rechter hebben hierop ingespeeld door aan te geven dat er bepaalde situaties zijn waarin van de beschuldigde eerder kan worden verlangd dat hij inziet dat het slachtoffer dit niet wilde omdat er een bepaalde machtsverhouding of afhankelijkheid is. In de wet is dit bijvoorbeeld expliciet genoemd in de relatie van arts en patiënt dan wel van ambtenaar en burger, maar ook voor een leraar en leerling.

Via de jurisprudentie zijn ook vele andere voorbeelden naar voren gekomen waarin (bij geen verzet) het wel strafbaar is om seksuele handelingen te verrichten. Dat is met name het geval wanneer kan worden aangeduid dat er sprake is van een bepaalde machtsverhouding of afhankelijkheidssituatie. Daardoor ontstaat er een psychische druk die een grote rol speelt. Daaronder kan religieuze druk vallen, maar ook het dreigen om bepaalde (naakt)foto’s openbaar te maken. Een ander voorbeeld is de werkvloer. Als een werkgever aangeeft dat je bepaalde seksuele handelingen moet ondergaan omdat je anders ontslagen wordt of niet meer aan de bak komt, dan is dat psychische druk.

Dat betekent niet dat om te spreken van psychische druk er expliciet gedreigd moet worden. Daarom staat in ons wetboek ook dat seksuele handelingen strafbaar zijn wanneer je ‘een feitelijkheid’ moet dulden. De vraag die de rechter dan moet beantwoorden, is of er van het slachtoffer verlangd had kunnen worden dat zij weerstand tegen deze feitelijkheid bood.

Hoe zit dat dan bij een televisieprogramma als The Voice of Holland? Uit de uitzending van BOOS komt naar voren dat de personen die worden beschuldigd van seksueel strafbaar gedrag een bepaalde machtspositie hadden binnen dit programma in de vorm van een coach (die bepaalt of een kandidaat doorgaat of niet), een muzikant (die de kandidaat begeleidt met de muziek en het nummer bepaalt dat je zingt) en een regisseur (de verantwoordelijke voor het gehele programma). Allen hebben op de een of andere manier een bepaalde machtsverhouding ten opzichte van kandidaten en medewerkers van het programma dan wel dat de kandidaten of medewerkers afhankelijk zijn van deze personen.

Is daardoor seksueel gedrag dat in dit programma heeft plaatsgevonden tussen een kandidaat en een coach sowieso strafbaar als de ander aangeeft dat hij of zij dit niet wilde? Nee, nog steeds moet de rechter kijken of de beschuldigde kon weten dat de ander dit niet wilde. De beschuldigde heeft echter wel een verantwoordelijkheid omdat hij een bepaalde machtspositie heeft. En daar moet hij zich bewust van zijn. Hij mag er niet zomaar vanuit gaan dat als hij een andere kandidaat aanraakt, en deze persoon niets doet om dat tegen te houden, het daardoor per definitie mag.

Veel zal afhangen van de gehele situatie. En uitleg is nodig in deze situaties. Een aangeefster moet aangeven waarom zij niet zich heeft verzet, maar ook een beschuldigde moet uitleggen waarom hij dacht dat hij door mocht gaan als iemand niet duidelijk zijn goedkeuring eraan heeft gegeven.

Wanneer u in een dergelijke positie bent beland als slachtoffer of als beschuldigde, dan kunnen wij u in dit soort zedenzaken bijstaan (lees hier meer over zedenzaken en hier over de strafrechtelijke problematiek voor slachtoffers en verdachten in de #metoo discussie; kijk hier RTL-nieuws advocaat Diantha van Eijsden over de vraag wanneer seksueel grensoverschrijdend gedrag strafbaar is).
Ook wanneer u als onderneming/ondernemer vragen heeft over seksueel overschrijdend gedrag op de werkvloer, zoals hoe u hiermee om moet gaan of wat voor beleid nodig is voor sociale veiligheid, kunt u contact met ons opnemen. Wij kunnen u hierin adviseren.

Diantha van Eijsden
21 januari 2022